Discussie over rechtmatigheid e-mail monitoring advocaten
Er bestaat geen overeenstemming tussen het Openbaar Ministerie en de advocatuur over wanneer justitie gerechtigd is om e-mails van advocaten te lezen.
Op dit moment speelt er een hoogoplopend conflict tussen het Openbaar Ministerie (OM) en de advocatuur over het verschoningsrecht dat vertrouwelijke communicatie tussen advocaat en cliënt waarborgt. Dit conflict is terug te voeren op een strafzaak tegen de Brabantse vermogensbeheerder Box Consultants. [1] In 2015 heeft de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (in het kort: FIOD) een inval gedaan bij Box Consultants waar meerdere malen in strijd met het verschoningsrecht is gehandeld. Uiteindelijk ontdekten advocaten van Stibbe dat het OM en de FIOD hun vertrouwelijke e-mails hadden ingezien die zij met hun cliënt uitwisselden en stapte zij naar de rechter. Het OM – welke werd bijgestaan door het advocatenkantoor Pels Rijcken - heeft uitdrukkelijk ontkend dat zij deze vertrouwelijke mails tussen de advocaten van Stibbe en hun cliënt Box Consultants hebben ingezien, maar de laatste jaren heeft Stibbe steeds meer bewijzen tegen deze schendingen op kunnen graven.
De nieuwe, aangepaste werkwijze van het OM is volgens de Nederlandse Orde van Advocaten kennelijk in strijd met het verschoningsrecht. Het verschoningsrecht is een belangrijk principe in onze democratische rechtsstaat, omdat het de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de advocatuur waarborgt. [2] Door middel van het verschoningsrecht kunnen advocaten de vertrouwelijkheid beschermen van verkregen informatie van hun cliënten. Dit is van belang omdat het rechtssysteem afhankelijk is van de mogelijkheid om openhartig en vertrouwelijk te communiceren tussen advocaten en hun cliënten, zonder dat de angst bestaat dat deze informatie potentieel tegen hen gebruikt kan worden. Zonder het verschoningsrecht zouden cliënten mogelijk terughoudender zijn met het geven van informatie aan hun advocaat. Dit komt de zaak niet ten goede omdat dit zal leiden tot een onvolledig en inaccuraat advies. [3] Kortom, het verschoningsrecht is een cruciaal element in onze democratische rechtsstaat omdat het onder meer de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de advocatuur beschermt.
Het OM wil in de toekomst de rechter laten bepalen – in plaats van een speciale officier van justitie - of bepaalde informatie onder het verschoningsrecht valt. De Orde van Advocaten stelt dat deze werkwijze nog onvoldoende waarborgen biedt om te voorkomen dat opsporingsambtenaren kennisnemen van vertrouwelijke communicatie. [4] Het conflict over het verschoningsrecht is de afgelopen jaren steeds meer een principezaak geworden. Hierdoor heeft de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA) zich vorig jaar aangesloten bij de zaak die Stibbe-advocaten bij de rechtbank Oost-Brabant tegen het OM en de FIOD voeren.
Het is duidelijk dat er nog steeds veel discussie bestaat over het verschoningsrecht tussen het OM en advocaten over wat de grenzen zijn van het verschoningsrecht wat betreft onheimelijk verkregen e-mails. Hoe ver reikt het verschoningsrecht en tot hoe ver zou het moeten reiken in dat kader? Omwille van de rechtsvorming en rechtspraktijk is zodoende door het OM hoger beroep ingesteld. Dit heeft echter geen duidelijkheid gegeven over voorgaande vragen. Het zou nog onduidelijk zijn welke procedures precies gevolgd moeten worden wanneer tijdens het onderzoek in een strafzaak heimelijke e-mails in beslag worden genomen. Het hof van Den Haag heeft besloten advies in te winnen bij de Hoge Raad (in het kort: HR) via prejudiciële vragen.
Het zegt wel wat dat een wezenlijke partij zoals het OM in een geschil verwikkeld is geraakt over het verschoningsrecht. Het kan betoogt worden dat het OM het belang van het verschoningsrecht voor het rechtssysteem in zou moeten zien. Op 11 april doet het hof uitspraak waarbij de finale oordelen van de HR worden meegewogen.[5] Wat de grenzen zijn van het verschoningsrecht voor wat betreft onheimelijk verkregen e-mails wordt dus over een maand duidelijk.
[1] Hof Den Haag 27 februari 2023, ECLI:NL:GHDHA:2023:298.
[2] L.R. Waaijer, Het verschoningsrecht van advocaten in de onderzoekspraktijk, Weert: 2019.
[3] N.A.M.E.C. Fanoy, De geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht van de advocaat (doctoraalscriptie Amsterdam), 2017, p. 188.
[4] ‘Wanneer mag justitie de mails van de advocaat lezen? OM en advocatuur worden het niet eens’, nrc.nl.
[5] ‘OM veerder onder vuur in hoger beeroep verschoningsrecht’, Advocatenblad.nl.