De verhoogde rente op de studieschuld

Hoe dit studenten beïnvloedt en wat je moet weten

2,56 procent; dat is hoe hoog de rente wordt op de studieschuld, per 1 januari 2024. In 2023 steeg de rente op een studieschuld van 0 procent naar 0,46 procent. 2,56 procent is meer dan vijf keer zoveel en het hoogste rentepercentage in veertien jaar tijd. Een groot deel van de studenten zal door de stijging honderden euro’s extra bovenop hun studieschuld moeten betalen. Een student met een studieschuld van bijvoorbeeld 20.000 euro, zal dit jaar een bedrag van 512 euro extra moeten betalen. Dit is wederom een financiële tegenslag voor studenten. Hoe kan dit rentepercentage opeens zo hoog zijn en wat is de impact hiervan op studenten?

Jaarlijkse vaststelling van het rentepercentage

Het rentepercentage op de studieschuld kan elk jaar veranderen. Een belangrijk punt waar aandacht aan besteed dient te worden, is de nadruk op het woord ‘kan’. Dit betekent dus niet dat het percentage ook daadwerkelijk ieder jaar anders is. Dit is namelijk juist de afgelopen jaren niet zo geweest. Het rentepercentage op de studieschuld is vanaf 2017 tot en met 2022 elk jaar hetzelfde geweest, namelijk 0 procent.(1)

Het rentepercentage ten tijde van de invoering van het leenstelsel

De rente op studieschulden is gekoppeld aan de rente van staatsobligaties. Dit houdt kort gezegd in dat het rentepercentage op de studieschuld afhangt van de rente op leningen die de overheid zelf is aangegaan. Het rentepercentage staat vijf jaar vast. Dit percentage was sinds 2016 extreem laag als gevolg van het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). De rente daalde al een paar jaar.(1) Bij de invoering van het leenstelsel in 2015, was de rente op de studieschuld namelijk 0,12 procent, in 2016 0,01 procent en sinds 2017 0 procent.(2)

Toen in 2015 het leenstelsel in werking trad, dachten de studenten dat de rente 0 procent zou zijn en blijven. Dit was het zogenaamde 'gratis lenen'. Hoewel ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap dit nooit beloofd hebben, deden zij wel uitspraken die de studieschulden bagatelliseerden.(3)

Zo is bijvoorbeeld door minister Jet Bussemaker van Onderwijs, over de invoering van het leenstelsel, gezegd dat studenten af moeten van hun ‘leenangst’. Hierbij stelde zij: “Je hoeft je studieschuld pas terug te betalen als je afgestudeerd bent, en een redelijk inkomen hebt.” "Het terugbetaal-percentage is gekoppeld aan wat je verdient. Als dat tegenvalt kan de lening uiteindelijk zelfs worden kwijtgescholden”.(4) Zij wilde studenten hiermee dus juist aansporen om een lening aan te gaan en liet het lijken of het terugbetalen van de lening, maar een kleine vaste last zou zijn voor later. Ook voormalig onderwijsminister Ingrid van Engelshoven heeft meermaals gezegd dat studenten onnodig leenangst wordt aangepraat.(5)

Met onder andere deze woorden in hun achterhoofd zijn studenten gaan lenen. Vanaf 2015 tot en met 2022 hebben de studenten ‘gratis’ kunnen lenen. Dit heeft ertoe geleid dat begin 2022 1,6 miljoen studenten en oud-studenten een studieschuld hadden.(6) De totale studieschuld is nu opgelopen tot 28 miljard euro en is sinds 2015, het jaar dat het leenstelsel is ingevoerd, verdubbeld.(7)

Waarom is het rentepercentage nu zo hoog?

Nu stijgt de rente voor de studieschulden omdat het voor de overheid zelf ook duurder wordt om geld te lenen, legt econoom Charan van Krevel van de Universiteit van Amsterdam uit. "De overheid mag de rente aanpassen naar eigen inzicht. Dat de rente nu verhoogd wordt, is begrijpelijk want de stijging is enorm. Als ze nu lenen op de kapitaalmarkt, betalen ze 3,2 procent." De overheid legt dus zelf een deel van die rentestijging bij, maar het grootste deel – ruim 2,5 procent – wordt doorberekend aan de student. En die gaan dat merken in hun portemonnee.(8)

Welke reacties heeft de stijging van de rente op de studieschuld teweeggebracht?

Studenten zijn boos op de overheid vanwege de verhoging van de rente op de studieschulden. Ze vinden dat ze niet genoeg compensatie krijgen voor het studeren binnen het leenstelsel en nu daar een rentestijging bovenop komt, voelt dat als "de zoveelste middelvinger".(9) De studenten vinden dat hun onrecht is aangedaan, omdat zij zijn gaan lenen met het idee dat de rente 0 procent zou blijven.

Een reactie hierop volgt uit een brief die demissionair minister Dijkgraaf van Onderwijs in 2022 aan de Tweede Kamer stuurde, waarin hij schreef dat nooit beloofd is dat de rente 0 procent zou blijven. Wel schrijft hij dat studenten is verteld dat de aflosvoorwaarden van de lening gunstig zouden zijn.(10)

Verder laat demissionair minister Dijkgraaf van Onderwijs in een reactie aan de NOS weten dat hij zich kan voorstellen dat er zorgen zijn bij studenten. "Daarom willen we als kabinet studenten financiële rust bieden." Hij wijst hierbij op de basisbeurs, de verruimde aanvullende beurs en energietoeslag voor sommige studenten. Ook benadrukt Dijkgraaf dat DUO rekening houdt met de situatie van studenten. "Heb je bijvoorbeeld weinig inkomen, dan betaal je maandelijks ook weinig terug."(11)

Studentenorganisaties pleiten voor een renteplafond op de studieschuld. Zodat studenten geen onduidelijkheid meer zullen hebben omtrent de hoogte van de rente op de schuld.(12)

Er heerst enorme financiële wanhoop onder studenten. Om die reden pleit de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) samen met andere studenten voor het stoppen van de renteverhoging en meer compensatie voor studenten. De LSVb heeft eerder al actie gevoerd tegen het leenstelsel, gebrek aan passende compensatie en eerdere renteverhogingen. Dit leidde tot de herinvoering van de basisbeurs.(13)

Rechtszaak Legal Advice Wanted

Juridische experts zien kansen om verandering te brengen in de verhoging van de rente. Legal Advice Wanted ziet aanwijzingen dat de staat zorgvuldiger en actiever informatie had moeten verstrekken omtrent de hoogte van de rente op de studieschuld. Kredietverstrekkers zoals banken moeten zich aan strenge regels houden. Zij hebben een zogenoemde ‘verzwaarde zorgplicht’. De banken moeten hun klanten dus verplicht en op tijd informeren over de gevolgen en risico’s van een lening. De overheid dient zich, volgens Legal Advice Wanted, ook aan deze zorgplicht te houden, omdat DUO studenten krediet verstrekt in de vorm van een studieschuld. Legal Advice Wanted wil opkomen voor de belangen van de studenten en ziet genoeg aanknopingspunten om in een rechtszaak te kunnen betogen dat de zorgplicht geldt voor de staat en dat daar niet aan is voldaan.(14) Het komt vaker voor dat de rechter de staat wijst op zijn zorgplicht.(15) Het zou dus kunnen dat de overheid gewezen zal worden op het schenden van de zogenoemde ‘verzwaarde zorgplicht', maar of deze zorgplicht ook daadwerkelijk geldt voor de staat zal nog moeten blijken. Het is studenten niet duidelijk gemaakt dat het rentepercentage in de toekomst een stuk hoger zou kunnen zijn dan op het moment van het aangaan van de lening. Verder is studenten juist verteld dat zij geen leenangst hoefden te hebben. Wat daarom vaststaat is dat studenten niet voldoende voorgelicht zijn over de gevolgen van het aangaan van een lening, voordat zij een lening hebben afgesloten bij DUO. Maar of deze rechtszaak zal resulteren in de gewenste ongedaanmaking van de renteverhoging is nog maar de vraag.

Conclusie

Studenten worden geconfronteerd met steeds weer een dolk in de rug door de overheid. Dit begon bij het invoeren van het leenstelsel en heeft nu het punt bereikt van een torenhoog rentepercentage op de studieschuld. Studenten verkeren in een wanhopige situatie wat betreft hun financiële toekomstperspectief. Er dient opgekomen te worden voor de belangen van studenten. Zowel studentenorganisaties als juridische adviesbureaus willen hieraan een steentje bijdragen. De overheid heeft niet zorgvuldig gehandeld en hierover is het laatste woord nog niet gesproken. Er moet nog veel meer worden gedaan om de financiële positie van studenten te verbeteren.

Bronnen

‘Lenende student heeft geluk: 5 jaar lang 0 procent rente’, nos.nl, 25 oktober 2016.
‘Rente’, duo.nl, 2023.
‘Enquête: meeste Nederlanders willen af van rente op studieschulden’, nos.nl, 24 maart 2023.
‘Bussemaker vindt leenstelsel 'heel redelijk'’, bnr.nl, 19 januari 2013.
‘Minister: GroenLinks praat studenten leenangst aan’, gelderlander.nl, 14 mei 2019.
‘Nederland in cijfers 2023’, cbs.nl, 2023.
‘Studieschuld opgelopen tot 28 miljard euro’, cbs.nl, 10 oktober 2023.
‘Tabitha (25) baalt van rentestijging studieschuld: 'Wij móésten lenen'’, rtlnieuws.nl, 11 oktober 2023.
‘Studenten gefrustreerd over rentestijging studieschuld: 'De zoveelste middelvinger', nos.nl, 10 oktober 2023.
Brief van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 22 november 2022, rijksoverheid.nl.
‘Rente op studieschuld vanaf volgend jaar meer dan vijf keer zo hoog’, nos.nl, 9 oktober 2023.
‘Vijf vragen over de rentestijging op de studieschuld’, nrc.nl, 10 oktober 2023.
‘Landelijke Studentenvakbond kondigt rente protest aan op 25 oktober: ‘’De rek is eruit, nu is het tijd voor actie’’’, lsvb.nl, 13 oktober 2023.
‘Verbazing bij DUO om ophef studieschuld: ‘Een lening is nooit gratis, dus deze ook niet’’, ad.nl, 11 oktober 2023.
HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006.